Nguyên tắc xây hầm cầu đúng kỹ thuật từ chuyên gia

Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng phát triển, việc xây dựng hệ thống vệ sinh, đặc biệt là hầm cầu (bể phốt), đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường. Một hầm cầu được xây dựng đúng kỹ thuật không chỉ giúp xử lý chất thải hiệu quả, hạn chế ô nhiễm nguồn nước mà còn kéo dài tuổi thọ công trình, giảm thiểu chi phí bảo trì, sửa chữa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều công trình dân dụng và công nghiệp vẫn mắc phải những sai lầm cơ bản trong thiết kế, thi công hầm cầu, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn, rò rỉ, ô nhiễm nghiêm trọng. Bài viết này tổng hợp các nguyên tắc xây hầm cầu đúng kỹ thuật từ chuyên gia, phân tích chi tiết từng khía cạnh từ khảo sát địa hình, lựa chọn vật liệu, thiết kế cấu trúc, thi công, vận hành đến bảo trì, nhằm cung cấp cho bạn đọc cái nhìn toàn diện và chuyên sâu nhất về chủ đề này.

Khảo sát địa hình và lựa chọn vị trí xây hầm cầu

Yếu tố địa chất và thủy văn

Trước khi tiến hành xây dựng hầm cầu, khảo sát địa hình và điều kiện địa chất là bước không thể bỏ qua. Theo các chuyên gia xây dựng, vị trí đặt hầm cầu phải đảm bảo cách xa nguồn nước sinh hoạt tối thiểu 10 mét, tránh các khu vực có mạch nước ngầm nông hoặc đất dễ sụt lún. Đặc biệt, tại các vùng đồng bằng ven biển như Đồng bằng sông Cửu Long, nơi mực nước ngầm cao, cần ưu tiên các giải pháp chống thấm và gia cố móng vững chắc. Việc khảo sát địa chất thường kéo dài từ 2-5 ngày, sử dụng các thiết bị khoan thăm dò, đo độ thấm nước và phân tích thành phần đất để xác định khả năng chịu lực và nguy cơ rò rỉ.

Tham khảo thêm Cách xây bể phốt 2 ngăn đảm bảo thoát nước nhanh hạn chế tắc.

Khoảng cách an toàn và quy định pháp lý

Theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về công trình hạ tầng kỹ thuật (QCVN 07:2010/BXD), hầm cầu phải được bố trí cách xa giếng nước, bể chứa nước ăn uống ít nhất 10-15 mét, cách nhà ở tối thiểu 5 mét và không nằm trên đường ống cấp nước chính. Ngoài ra, cần tránh xây dựng hầm cầu tại các vị trí có nguy cơ ngập úng, gần hệ thống thoát nước mưa hoặc các công trình ngầm khác. Việc tuân thủ các quy định này không chỉ đảm bảo an toàn vệ sinh mà còn tránh các rủi ro pháp lý trong quá trình sử dụng.

Thiết kế cấu trúc và lựa chọn vật liệu xây dựng

Nguyên tắc thiết kế cấu trúc hầm cầu

Hầm cầu tiêu chuẩn thường được thiết kế theo dạng bể kín, gồm 2-3 ngăn với tổng thể tích tối thiểu 3m³ cho hộ gia đình 4-6 người. Theo khuyến nghị của Bộ Xây dựng, mỗi người sử dụng nên tính thêm 0,5m³ thể tích bể để đảm bảo khả năng lưu trữ và phân hủy chất thải trong vòng 3-5 năm mà không cần hút bể. Cấu trúc phổ biến nhất là bể 3 ngăn: ngăn chứa, ngăn lắng và ngăn lọc. Ngăn chứa chiếm 50-60% thể tích, ngăn lắng 25-30%, ngăn lọc 10-20%. Thiết kế này giúp tối ưu hóa quá trình phân hủy kỵ khí, giảm mùi hôi và hạn chế tắc nghẽn.

• Ngăn chứa: Tiếp nhận toàn bộ chất thải, diễn ra quá trình phân hủy kỵ khí mạnh mẽ nhất.
• Ngăn lắng: Lắng cặn, giảm tải chất rắn trước khi nước thải chuyển sang ngăn lọc.
• Ngăn lọc: Lọc sơ bộ nước thải trước khi thấm ra môi trường hoặc dẫn về hệ thống xử lý tiếp theo.

Lựa chọn vật liệu xây dựng

Vật liệu xây dựng hầm cầu phải đảm bảo các tiêu chí: chống thấm tuyệt đối, chịu lực tốt, bền hóa học. Hiện nay, bê tông cốt thép mác 200-250 được sử dụng phổ biến nhất, với độ dày tường bể tối thiểu 15-20cm, đáy bể dày 20-25cm. Ngoài ra, các loại gạch đặc, xi măng poóc lăng, cát vàng sạch cũng được sử dụng để xây tường, trát vữa chống thấm. Đối với các công trình quy mô lớn hoặc khu vực đất yếu, chuyên gia khuyến nghị sử dụng thêm lớp màng chống thấm HDPE hoặc composite để tăng độ bền và an toàn môi trường.

Tiêu chuẩn kích thước và thể tích

Kích thước hầm cầu phải được tính toán dựa trên số lượng người sử dụng, tần suất sử dụng và thời gian lưu trữ chất thải. Theo TCVN 7957:2008, thể tích tối thiểu cho hộ gia đình 4 người là 3m³, chiều dài bể từ 2-2,5m, chiều rộng 1-1,2m, chiều cao 1,2-1,5m. Đối với các công trình công cộng như trường học, bệnh viện, nhà máy, thể tích bể phải tăng lên tương ứng, có thể lên tới 20-50m³ tùy quy mô. Việc tuân thủ tiêu chuẩn kích thước giúp đảm bảo quá trình phân hủy sinh học diễn ra hiệu quả, hạn chế tình trạng đầy bể, tắc nghẽn.

Quy trình thi công và kiểm soát chất lượng hầm cầu

Chuẩn bị mặt bằng và thi công móng

Công tác chuẩn bị mặt bằng bao gồm dọn dẹp, san lấp, đánh dấu vị trí xây dựng và đào hố móng theo đúng kích thước thiết kế. Độ sâu đào móng thường từ 1,5-2m, đảm bảo đáy bể thấp hơn mực nước thải đầu ra tối thiểu 0,3m để tạo độ dốc tự chảy. Đối với nền đất yếu, cần gia cố bằng cọc tre, cọc bê tông hoặc đệm cát dày 20-30cm. Sau khi đào móng, tiến hành đổ lớp bê tông lót đáy dày 10cm, chờ khô 24-48 giờ trước khi xây tường bể.

Xây tường, lắp đặt ống dẫn và ngăn bể

Tường bể được xây bằng gạch đặc hoặc đổ bê tông cốt thép, trát vữa xi măng mác cao để chống thấm. Các ngăn bể được xây dựng theo đúng tỷ lệ thể tích đã thiết kế, sử dụng vách ngăn có lỗ thông để đảm bảo dòng chảy liên tục giữa các ngăn. Ống dẫn vào (inlet) và ống dẫn ra (outlet) phải được lắp đặt chính xác, sử dụng ống PVC hoặc HDPE đường kính 110-160mm, đặt nghiêng 2-3% để đảm bảo nước thải chảy tự nhiên, không bị ứ đọng. Đặc biệt, ống thông hơi phải được bố trí cao hơn mặt đất tối thiểu 0,5m, đầu ống có lưới chắn côn trùng để tránh mùi và sinh vật xâm nhập.

Chống thấm và hoàn thiện bề mặt

Chống thấm là khâu quyết định tuổi thọ và hiệu quả vận hành của hầm cầu. Các chuyên gia khuyến nghị sử dụng 2-3 lớp vữa chống thấm chuyên dụng, quét kỹ toàn bộ bề mặt trong và ngoài tường bể, đặc biệt là các mối nối, góc cạnh. Đối với các khu vực có mực nước ngầm cao, nên lót thêm màng chống thấm HDPE hoặc composite dày ≥ 1mm. Sau khi hoàn thiện chống thấm, tiến hành đổ nắp bể bằng bê tông cốt thép dày 10-15cm, chừa lỗ kiểm tra và hút bể đường kính 40-60cm, có nắp đậy kín khí.

Tìm hiểu thêm Xây bể phốt bằng gạch gì để tránh rò rỉ nước thải?

Kiểm tra, nghiệm thu và vận hành thử

Sau khi hoàn thiện thi công, cần tiến hành kiểm tra độ kín nước bằng cách bơm đầy nước vào bể, ngâm thử trong 48-72 giờ. Nếu không phát hiện rò rỉ, thấm nước, mới tiến hành nghiệm thu và bàn giao. Ngoài ra, kiểm tra lại toàn bộ hệ thống ống dẫn, thông hơi, nắp bể để đảm bảo không có vật cản, không bị tắc nghẽn. Việc vận hành thử nên kéo dài ít nhất 7 ngày, quan sát quá trình phân hủy, mùi hôi và tốc độ thoát nước để điều chỉnh kịp thời nếu phát sinh sự cố.

Vận hành, bảo trì và các lưu ý quan trọng

Nguyên tắc vận hành hầm cầu

Hầm cầu hoạt động hiệu quả dựa trên nguyên lý phân hủy kỵ khí, do đó cần hạn chế tối đa việc xả các chất tẩy rửa mạnh, dầu mỡ, rác thải không phân hủy vào bể. Theo thống kê của Viện Khoa học Môi trường và Công nghệ Việt Nam, 80% các sự cố tắc nghẽn hầm cầu là do người dùng xả giấy vệ sinh, băng vệ sinh, khăn ướt, dầu mỡ vào bể. Để duy trì hiệu quả phân hủy, nên bổ sung men vi sinh định kỳ 3-6 tháng/lần, giúp tăng cường mật độ vi khuẩn kỵ khí, rút ngắn thời gian phân hủy chất thải.

Bảo trì, hút bể và xử lý sự cố

Thời gian hút bể phụ thuộc vào thể tích bể và số lượng người sử dụng. Đối với hộ gia đình 4-6 người, chu kỳ hút bể phốt trung bình là 3-5 năm/lần. Đối với các công trình công cộng, nên kiểm tra và hút bể định kỳ 1-2 năm/lần. Khi phát hiện dấu hiệu đầy bể (nước thoát chậm, bốc mùi hôi, trào ngược), cần liên hệ đơn vị chuyên nghiệp để hút bể, tránh tự ý thông tắc bằng hóa chất mạnh gây hư hại cấu trúc bể. Ngoài ra, kiểm tra định kỳ hệ thống ống dẫn, nắp bể, thông hơi để phát hiện và xử lý kịp thời các sự cố rò rỉ, nứt vỡ.

Các lưu ý về an toàn và môi trường

Trong quá trình xây dựng và vận hành hầm cầu, cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn lao động, sử dụng thiết bị bảo hộ khi thi công, tránh tiếp xúc trực tiếp với chất thải. Đối với các khu vực gần nguồn nước, nên xây dựng hệ thống thu gom nước rò rỉ, lắp đặt bể lọc bổ sung để ngăn ngừa ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, cần tuyên truyền, hướng dẫn người dân sử dụng hầm cầu đúng cách, không xả rác thải không phân hủy vào bể, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sống.

• Không xả giấy vệ sinh, băng vệ sinh, khăn ướt vào bể
• Bổ sung men vi sinh định kỳ
• Kiểm tra, bảo trì hệ thống ống dẫn, nắp bể thường xuyên
• Tuân thủ quy định về an toàn lao động khi thi công, bảo trì

Xem thêm Bể phốt không thoát nước: Nguyên nhân và cách xử lý triệt để.

Những sai lầm phổ biến và giải pháp khắc phục

Sai lầm trong thiết kế và thi công

Một số sai lầm thường gặp khi xây dựng hầm cầu bao gồm: chọn vị trí gần nguồn nước sinh hoạt, thiết kế bể quá nhỏ so với nhu cầu sử dụng, sử dụng vật liệu kém chất lượng, thi công không đúng kỹ thuật chống thấm, lắp đặt ống dẫn sai độ dốc hoặc không có ống thông hơi. Những sai lầm này dẫn đến tình trạng rò rỉ, tắc nghẽn, ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và môi trường. Theo thống kê của Sở Xây dựng TP.HCM năm 2022, có tới 35% các sự cố vệ sinh công cộng liên quan đến hầm cầu là do thiết kế, thi công sai quy chuẩn.

Giải pháp khắc phục và nâng cấp hầm cầu cũ

Đối với các hầm cầu đã xây dựng nhưng không đạt tiêu chuẩn, có thể áp dụng các giải pháp nâng cấp như: bổ sung lớp chống thấm bên trong và ngoài bể, lắp đặt thêm ống thông hơi, mở rộng thể tích bể bằng cách xây thêm ngăn phụ, thay thế ống dẫn cũ bằng ống PVC hoặc HDPE mới. Ngoài ra, nên kiểm tra định kỳ bằng camera nội soi để phát hiện sớm các điểm

rò rỉ, nứt vỡ hoặc tắc nghẽn bên trong hầm cầu. Việc áp dụng công nghệ hiện đại trong kiểm tra và bảo trì không chỉ giúp phát hiện kịp thời các sự cố mà còn nâng cao hiệu quả vận hành, giảm thiểu chi phí sửa chữa về lâu dài.

Kết luận

Xây dựng và vận hành hầm cầu đúng kỹ thuật là yếu tố then chốt đảm bảo vệ sinh môi trường, sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững trong đô thị hiện đại. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc từ khảo sát địa hình, thiết kế, lựa chọn vật liệu, thi công đến bảo trì sẽ giúp hạn chế tối đa các sự cố như rò rỉ, tắc nghẽn, ô nhiễm nguồn nước. Đồng thời, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người sử dụng trong việc bảo quản và vận hành hầm cầu cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Chỉ khi kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật xây dựng và ý thức cộng đồng, chúng ta mới có thể xây dựng hệ thống vệ sinh hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường sống xanh – sạch – đẹp cho thế hệ hiện tại và tương lai.

Hotline/Zalo: 0975.679.055